راهنمای کامل زراعت گیاه نعناع وخواص دارویی آن

گیاه شناسی: نعناع گیاهیست علفی دو رگ و چندساله که اندامهای هوایی آن تحت تاثیر سرمای زمستان از بین میرود ولی  اندامهای زیر زمینی (ریزومها واستولون ها) زنده بوده و فعالیت خفیفی دارند .ضخامت ریشه نعناع ۳ت۴میلیمتر است و دارای گره های متعدد است که محل رویش ریشه های باریک و درنتیجه تشکیل گیاهان کوچک در اطراف پایه مادری میباشد ریشه نعناع چندان عمیق نیست و بصورت پراکنده در سطح خاک نیز گسترش می یابد...

نعناع دارای ساقه چهار گوش  بوده و به واسطه وجود آنتوسیانین ها به رنگ بنفش است و طول متفاوت داشته و بسته به شرایط اقلیمی بین ۳۰تا ۱۰۰سانتیمتر است و قسمتهای فوقانی آن از انشعابهای زیادی برخورداراست .برگها دراین گیاه بلند و بطول ۳ تا  ۹سانتی متر و عرض ۱ تا ۳ سانتیمتر است شکل برگها بیضی و پهن وکناره ها دندانه دار وبه رنگ سبز تیره میباشند. رگبرگها به رنگ آبی و در پهنک برگ دارای انشعابات متعدد هستند. گلهای نعناع بنفش رنگ بوده وبه صورت خوشه های مجتمع روی چرخه هایی دیده میشوند عمرشان کوتاه بوده و مدت کوتاهی پس از ظهور از گیاه جدا میشوند.میوه نعناع کپسولی کوچک وبه رنگ قرمز تیره است. بذر این گیاه فاقد ارزش رویشی است  به همین دلیل این گیاه توسط سایر روشها بجز بذر تکثیر میشود.به دلیل وجود اسانس در اندامهای رویشی،گیاه از بوی مطبوع و مزه ای خنک وتند برخوردار است. اسانس ابتدا در اندامهای رویشی از همان اوایل رشد گیاه ساخته شده وبا رشد گیاه سرعت سنتز آن افزایش یافته ودر حفره های زیر کوتیکول ساخته و ذخیره میگردد.برگها ۲ تا ۲/۷ درصد و گلها ۴ تا ۰/۶ درصد اسانس دارند و ساقه ها فاقد اسانس اند. بطور متوسط اندامهای هوایی دارای ۱ تا ۱/۵ درصد اسانس دارند و ترکیبات تشکیل دهنده اسانس به بیش از ۲۰نوع میرسد که مهمترین آنها منتول است که از برگهای جوان استخراج میشود. اسانس گلها کمتر منتول داشته وبیشترین ترکیب آن را منتوفوران تشکیل میدهد  سایراسانس های موجود دراین گیاه میتوان منتون وپیپریتون وپینن وسابینن وسینئول ومتیل استات را نام برد. دوره رویشی نعناع از رویش تا گلدهی ۸۰تا۱۰۰روزاست.

 
شرایط اقلیم و نیازهای اکولوژیکی نعناع: این گیاه با اکثر شرایط  آب و هوایی و اقلیمی سازگار است ودر بیشتر نقاط دنیا رویش میکند بهتراست از کشت آن در مناطق خیلی سرد خودداری گردد.اندامهای ازیرزمینی تا ۱۷-درجه سانتیگراد  تحمل وزندگی خفیف دارند حتی دمای۳۰-درجه را هم برای مدت کوتاه تحمل دارند. نعناع برای رویش به درجه حرارت ۲تا۳درجه نیاز دارد ولی درجه حرارت اپتیمم برای گیاه ۱۰درجه سانتیگراد است. برای رشد اندامهای هوایی  مخصوصا برگهای جوان سرما مناسب نیست اگرچه اندامهای هوایی نیز تحمل دمای تا۸-درجه را برای مدت کوتاهی دارند. درجه حرارت مناسب بمنظور تولید اسانس ۱۸تا۲۰درجه سانتیگراد است. برخی تحقیقات نشان داده است که دماهای بالاتر از ۲۲درجه تولید ومیزان اسانس را افزایش میدهد.از نظر نوری گیاهی شب کوتاه است  ودرشرایط روز های بلند محصول افزایش وسنتز اسانس با سرعت بیشتری انجام میشود. نعناع بعلت داشتن ریشه های سطحی قادر به جذب رطوبت از اعماق نیست وباید آبیاری آن با فواصل کم و بصورت سطحی انجام شود این گیاه در شرایط بارندگی  بمیزان ۷۰۰میلیمتر بصورت دیم کاشته میشود. این گیاه از ۳تا۴هفته پس از رویش تا قبل از گلدهی به آب کافی نیازدارد. . میزان اسانس تولیدی با رطوبت خاک رابطه مستقیم دارد  همچنین این موضوع با حاصلخیزی خاک نیز رابطه مستقیم دارد وهرچه خاک از مواد غذایی غنی ترباشد میزان اسانس و کیفیت آن بیشتر میشود. بهترین اسیدیته خاک برای کشت نعناع ۵تا۸است . وبطور کلی خاکهای اسیدی با زهکشی  خوب برای کشت نعناع مفید ترند.
 
آماده سازی زمین  و تهیه بستر اندام رویشی: نعناع گیاهیست که ۲تا۴سال در زمین باقیمانده وارزش اقتصادی خودرا حفظ میکند این رو تناوب یا چرخه زراعی وتهیه بستر کاشت در افزایش عملکرد وموفقیت زراعت آن نقش بسیار تعین کننده ای دارد.از نظر تناوب بهتراست پس از گیاهانی مانند غلات و گیاهان وجینی کشت گردد. وبرای کشت مجدد بهتر است پس از چهار سال از زمان برداشت  دوباره به کاشت آن در همان زمین اقدام نمود.بهتراست در فصل پائیز زمین شخم عمیق شده وبا کود حیوانی بمیزان ۴۰تا۵۰تن (کود کاملاً پوسیده) وکودهای شیمیایی فسفاته بمیزان۱۰۰ وپتاسه بمیزان ۱۵۰ و همچنین کودهای ریزمغذی(آهن- مس- منگنز- روی- منیزیوم) بمقدارکافی غنی شود وبا دیسک زیرو رو گردد بدین ترتیب بستری مناسب برای کاشت فراهم شود .

زمان  ونحوه کاشت: همانطور که گفته شد نعناع بذر قابل رویش تولید نمیکند وتکثیر آن از طریق تقسیم ریشه وقلمه ساقه وپاجوش انجام میشود. زمان کاشت در دو فصل بهار وپائیز انجام میشود لیکن کشت بهاره به کشت پائیزه ترجیح داده میشود. بهترین زمان کاشت دربهار اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد است. فاصله ردیفهای کاشت ازهم ۵۰تا۶۰سانتیمتر عمق کاشت۱۰تا۱۲سانتیمتر انتخاب میشود. در اواخر بهار زمان مناسبی برای تکثیر نعناع از طریق قلمه های ساقه است ودراین روش فاصله ردیفها از یکدیگر بین ۵۰تا۷۰ سانتیمتر مناسب است. همچنین  زمان یاد شده برای جدا سازی پاجوشها نیز مناسب است . نهایتاً فاصله دو بوته ازهم روی ردیفها باید به ۲۰تا۳۰سانتیمتر برسد پس از کاشت بلافاصله زمین باید آبیاری گردد

مرحله داشت: درطول دوره رویشی گیاه باید مزرعه تحت مراقبت قرار گرفته وعملیات آبیاری وتغذیه ومبارزه با علف های هرز وآفات وامراض در آن صورت گیرد.نعناع بعلت ریشه های سطحی به آب کافی نیاز دارد بهترین روش برای آبیاری مزرعه استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار است که بستگی به کیفیت  آب میتواند بارانی یا قطره ای انجام شود مهمترین مراحلی که مزرعه نعناع باید آبیاری شود پس از رویش وپس از تشکیل شاخه ها ی جدید و در مرحله جوانه زنی و پس از اولین برداشت محصول است.بهتراست در مبارزه با علفهای هرز از روش های غیر شیمیایی استفاده شود واز روشهای مکانیکی نظیر وجین استفاده کنیم بدین ترتیب میتوان  در اوایل بهار خاک بین ردیفهارا برگردان نمودولی چنانچه  امکان اجرای روش مکانیکی  وجود نداشت  میتوان از علفکش مرکازین بمیزان ۳/۵تا۴کیلوگرم درهکتار استفاده نماییم . که در کشتهای پاییزه درفصل بهار وقبل از رویش گیاه ودر کشتهای بهاره پس از کشت میتوان  از علفکش های نامبرده استفاده کنیم . درسال دوم وسوم اوایل بهار قبل از رویش دوباره گیاه کاربد علف کش های مرکازین بمیزان ۴تا۵کیلو گرم و آرزین ۳تا۴کیلوگرم در هکتار توصیه میشود. از علفکش سینبار نیز میتوان قبل از رویش گیاه بمیزان ۴تا۵کیلوگرم درهکتار  بصورت محلول پاشی استفاده نمود.همچنین در طول رویش هم میتوان از علفکش رونستار بمیزان ۳تا۴لیتر درهکتار استفاده نماییم.درطول دوره رشد بایستی با آفات وامراض مبارزه نماییم .استفاده از سموم  در تولید این گیاهان توصیه نمیشود  ولی چنانچه آفات وامراض حالت طغیانی داشتند بهتراست با کارشناسان مربوطه مشورت واز روش های بی خطر برای انسان ومحیط زیست استفاده نمود.

برداشت محصول: نعناع در سال ۲تا۳بار برداشت میشود  وروش برداشت ارتباط نزدیک با نحوه استفاده از اندامهای برداشت شده دارد.بعبارتی بستگی به این دارد که گیاه را باهدف سبزی یا تهیه اسانس برداشت نمائیم.برای تهیه اسانس  برداشت درمرحله گلدهی  صورت میگیرد. وبرای استفاده بعنوان سبزی قبل از گلدهی و از اندامهای جوان وشاداب استفاده میشود.برداشت ممکن است بسته به سطح زیر کشت بصورت دستی یا ماشین انجام شود درهرصورت گیاهان بایستی از ارتفاع ۴تا۵سانتیمتری بریده شوند ومدتی بر روی زمین باقیمانده تا رطوبت اندامهای برداشت شده به حدود ۴۰درصد کاهش یابد. این کار هم باعث کاهش حجم وهم تسریع در حمل ونقل گیاه میشود. در بیشتر نقاط دنیا نعناع بدین صورت برداشت میشود اما اخیراً در روش جدید بلافاصله پس از برداشت گیاهان داخل جعبه های مخصوص گذاشته شده وبه خشک کن ها هدایت میشوند وخشک  میگردند. اکثر محققان براین عقیده هستند که برداشت نباید قبل از خرداد انجام شود زیرا دراین مرحله  اسانس های استخراجی کیفیت چندانی نداشته وبیشترین اسانس منتون است. بهترین زمان  دراولین برداشت اول تا۲۵تیرماه ودومین برداشت آخرمرداد تا ۱۵مهرماه وسومین برداشت تا ۱۵آذرماه است دراین صورت سالانه ۵۵تا۶۰کیلوگرم اسانس ازهرهکتار زمین بدست می آید .متوسط عملکرد سالانه وزن تر محصول ۱۲تا۲۰تن درهکتار است مقدار اسانس تولیدی ۲تا۴کیلوگرم به ازای هرتن محصول است.
چنانچه هدف از برداشت فقط برگها باشند  بایستی صبح زود وقبل از گلدهی انجام شود عملکرد محصول در این روش ۱/۲تا۱/۸تن درهکتار برگ خشک است.
 

خواص درمانی

* نعناع از نظر طب قدیم ایران نسبتا گرم و خشک است و از نظر خواص دارویی از پونه قوی تر است. از نعناع اسانس، روغن و تنتور تهیه می کنند که مصارف طبی مختلفی دارد.
* نعنا باد شکن است و گاز معده و روده را از بین می برد.
* تقویت کننده معده و بدن است.
* ضد تشنج و ضد سرفه است.
* نعناع مسکن،‌ آرام بخش و قاعده آور است.
* برای بی خوابی، کم خوابی و ناراحتی های شبانه یک داروی موثر است.
* استفاده از نعنا، درد شکم را برطرف می کند.
* نعناع برای درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا مفید می باشد.
* نعناع ناراحتی های عصبی را برطرف می کند.
* برای تسکین درد دندان، نعناع را در دهان گذاشته و بجوید.
* آشامیدن دم کرده نعناع و یا عصاره نعناع خونریزی سینه را قطع می کند.
* کمپرس نعناع درد سینه و پهلو را از بین می برد.
* نعناع کرم های روده و معده را می کشد.
* برای از بین بردن سکسکه و دل به هم خوردگی و استفراغ، نعنا را با انار ترش بخورید.
* نعناع ادرار را زیاد می کند.
* یک فنجان دم کرده گرم نعناع سینه را آرام می کند.
چای نعناع* برای رفع قولنج و دردهای روده، معده و هضم نشدن غذا، دم کرده نعنا بنوشید.
* برای از بین بردن گلودرد، دم کرده نعناع غرغره کنید.
* نعناع معرق است، بنابراین تب را پایین می آورد.
* در هنگام سرماخوردگی بینی را با دم کرده نعناع بشویید.
* نعناع بهترین دوست کبد است. کبد را تمیز کرده و صفرا را رقیق می کند و کلسترول خون را پایین می آورد. برای این مورد دم کرده نعنا را قبل از غذا بنوشید.

crop20.blogfa.com